türk topraklarında kan mevsiminin yaşandığı sert ve karanlık bir dönemde, türk futbol takımlarının ortaya çıkış süreci de gecikmeli ve sancılı olur.
https://gss.gs/bu1.jpg (1914 yılında, papazın çayırı'nda oynanan bir
fenerbahçe - galatasaray maçı)
ingiltere'de yarım asırdır oynanan futbol, türk topraklarına ancak 1800'lerin sonunda gelir.
çünkü; istibdat dönemi padişahı 2. abdülhamit, müslümanların futbol oynamasını yasaklar.
bunun en büyük sebebi ise; gereksiz bir meşgale olan futbolun, insanları yapacakları işlerden alıkoyması ve geniş kitlelerin toplanarak isyan çıkarma olasılığından korkuluyor olmasıdır.
hatta bu paranoya öyle boyutlara ulaşmıştır ki; istanbul genelinde yüzlerce hafiye (başkaları hakkında gizlice araştırma yapan va bilgi toplayan kimse) üç kişinin bir araya gelip oturmasını bile dikkatle takip eder olmuştur.
diplomatik kaygılar sebebiyle, ingilizlerin ve rumların futbol oynamalarına ses çıkarılmamış, ancak bu imkân müslüman gençlere tanınmamıştır.
izmir'de ticaretle uğraşan ingilizler, izmir spor kulübü'nü (football club smyrna) kurarlar. (1894) smyrna, bugün alsancak stadyumu'nun bulunduğu punta çayırı'nda maçlarını oynar.
https://gss.gs/tqe.jpeg https://gss.gs/Ctr.jpg osmanlı'da, ilk futbol kulübünün izmir'de kurulmasının sebebi ise; izmir'in istanbul'a uzak olması ve saray baskısının günlük hayatta daha az hissediliyor olmasıdır.
ingilizlerle iyi ticari ilişkileri olan rumlar da, kendi futbol kulüplerini kurmaya başlarlar.
gayrimüslimleri izleyen türkler, futbola büyük ilgi duyarlar. ancak yasaklar nedeniyle, sadece okul bahçelerinde gizli bir şekilde futbol oynarlar.
1901 yılına gelindiğinde, ilk türk futbol kulübü olan black stockings fc (siyah çoraplılar futbol kulübü) kurulur.
https://gss.gs/U7d.jpeg kulübün renkleri kırmızı-beyaz, giydikleri çoraplar ise siyah renktedir.
fuad hüsnü bey kulübün hem kurucusu, hem de oyuncusudur. devrin hafiyelerinden kaçabilmek için, kulübü ingilizce isimle kurmuştur.
https://gss.gs/ghj.jpeg kulüp kurulduktan 3.5 ay sonra, rumlarla papazın çayırında bir maç oynar. bu maç; black stockings'in hem ilk, hem de son maçı olur.
maçtan sonra sahaya giren hafiyeler, birçok oyuncuyu tutuklar ve kulübü kapatır.
tutuklamalar, padişaha karşı bir darbe örgütleme iddiasıyla yapılır.
fuad hüsnü bey askeri mahkemede yargılanırken, kulübün kurucularından olan reşat danyal ise tahran'a sürgün edilir.
fuad hüsnü kayacan daha sonra bobby takma adıyla, cadi-keuy fc ve moda fc'de futbol oynar. 1908'de ise galatasaray'a geçer.
https://gss.gs/x0i.jpeg (ön sıra soldan ikinci)
1901 yılında, müslümanlar tarafından ikinci kez futbol takımı kurulur. bu takımın ismi kadıköy futbol kulübü'dür, ancak yine hafiyelerin takibi sonucu kapatılır. bir yıl sonra aynı isimle, ingilizlerin ve rumların birlikte kurdukları cadi-keuy fc (kadıköy futbol kulübü) bir süre sonra iki grup arasında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı dağılır. bunun üzerine ingilizler moda fc ve imogene, rumlar ise elpis (ümit) kulüplerini kurarlar.
cadi-keuy fc, musevi ve müslüman gençlerin ilk kez futbol oynadıkları kulüp olur.
museviler 1913 yılında, beden eğitimi anlamına gelen maccabi kulübü’nü kurarlar. mavi-beyaz renkleri
taşıyan kulübün futbol sahası ve kulüp lokali gibi imkânları vardır.
black stockings ile kadıköy futbol kulübü'nün maceraları kısa sürse de; osmanlı ülkesindeki türklerin, futbol takımı kurma düşüncelerini ateşleyen ilk kıvılcım olurlar. bu dönemde; türk gençleri tarafından kurulan onlarca kulüp, dönemin baskıcı anlayışı tarafından anında kapatılır.
https://gss.gs/TKh.jpeg türk topraklarında birçok ingiliz, rum ve ermeni futbol kulübü kurulurken, türklerin kurdukları külüpler bir bir kapatılır. saray nazırı osman paşa'nın oğulları hüseyin bereket ve şamil bey önderliğinde, beşiktaş'ın serencebey semtinde beşiktaş kulübü kurulur.
https://gss.gs/yoZ.jpeg kulüp, bir zaman sonra hafiyelerin baskısına uğrayarak kapatılmak istenir. ancak osman paşa'nın araya girmesiyle kulübün futbol değil, jimnastik kulübü olduğu rapor edilir ve padişahtan alınan özel izinle "osmanlı beşiktaş terbiye-i bedeniye mektebi" adıyla faaliyetlere devam eder. daha sonra da, beşiktaş bereket jimnastik kulübü adını alır.
ingilizler ve rumlar, 1904 yılında istanbul futbol birliği adında bir lig kurarlar. bu lig, 4 takım arasında oynanır ve maçlar pazar günleri yapılır. (moda fc, elpis fc, imogene fc ve cadi-keuy fc)
https://gss.gs/3Fm.jpeg (imogene fc)
https://gss.gs/rHs.jpeg (moda fc)
https://gss.gs/cTN.jpeg (elpis fc)
https://gss.gs/K1i.jpg (cadi-keuy fc)
https://gss.gs/Wie.jpeg 1905 yılına gelindiğinde, tam da istanbul ligi'nin oynanmaya başladığı sıralarda, ali sami bey öncülüğünde; mekteb-i sultani'nin beşinci sınıf öğrencileri tarafından galatasaray futbol kulübü kurulur.
kulübün misyonu "ingilizler gibi toplu halde oynamak, bir isme ve renge sahip olup, türk olmayan takımları yenmek."tir.
https://gss.gs/gc4.jpeg galatasaray, dönemin baskıcı zihniyetinden dolayı maçlara tıpkı black stockings gibi yabancı isimlerle çıkar. fransızca şanlı anlamına gelen "glorieux" ve cesaret anlamına gelen "audace" kullanılan takma adlarıdır. kulübün renkleri kırmızı-beyaz olarak belirlenir, ancak hafiyeleri kızdırmamak için daha sonra sarı-siyah olarak değiştirilir ve ocak 1908'de sarı-kırmızı renklere dönülür.
buna rağmen; galatasaray da hafiyelerin baskısına maruz kalıp, kapatılma tehlikesiyle karşı karşıya kalır.
nitekim; mekteb-i sultani'den bazı gençler, top
oynadıkları gerekçesiyle dövülüp, tutuklanır ve selimiye kışlasına götürülürler.
aralarından ingiliz olduğu zannedilerek serbest bırakılan ahmet robenson, ingiliz konsolosluğuna giderek, arkadaşlarının başına gelenleri anlatır. konsolosun, yıldız sarayı’ndaki temaslarından sonra öğrenciler serbest bırakılır.
https://gss.gs/H9j.jpeg (ahmet robenson / ayakta, ortadaki)
galatasaray, faaliyetlerine devam eder ve istanbul ligine katılan ilk türk futbol kulübü olur. galatasaray'a izin verilmesinin en büyük sebebi ise; 2. bayezid tarafından kurulan mekteb-i sultani'nin, osmanlı imparatorluğu'na 60 sadrazam, 3 şeyhülislam ve 23 kaptan-ı derya yetiştirmesidir.
https://gss.gs/Mq4.jpeg fenerbahçe'nin kuruluşu, galatasaray ile beşiktaş'a nazaran daha rahat bir döneme denk gelir. kulüp kurulduktan bir sene sonra ikinci meşrutiyet ilan edilir, baskıcı yönetim sona erer ve kulüplerin kurulmalarının önündeki engeller kalkar. üsküdar anadolu, vefa ve beykoz gibi birçok kulübün kuruluş yılının 1908 olması tesadüf değildir. bu kulüpler 1909 yılında, cemiyetler kanunu’nun çıkarılmasıyla resmiyet kazanır.
https://gss.gs/kaz.png https://gss.gs/iMu.png https://gss.gs/rL8.jpeg talat paşa, ittihat ve terakki’nin kurucularından ve önde gelen liderlerinden biridir. osmanlı'nın istila edildiği ve oldukça zayıfladığı dönemde; osmanlıcılık fikrinin iflas ettiğini, milliyetçilikten başka hiçbir fikrin geçerliliğinin kalmadığını savunur ve futbol kulüpleri üzerinden bu fikri yayma düşüncesindedir.
ittihatçılar, türk gençlerini yeni kulüpler kurmaya teşvik ederler. galatasaray'dan ayrılan futbolcuların kurduğu progress (terakki) kulübünü satın alırlar.
ziya gökalp'ın önerisiyle kulübün ismi; altınordu idman yurdu olur ve kulüpteki tüm gayrimüslim oyuncular gönderilir.
https://gss.gs/zMc.jpeg altınordu dışında, ittihat ve terakki'nin büyük desteğiyle altay ve karşıyaka kulüpleri kurulur. altay'ın ismi ve karşıyaka'nın renkleri, milliyetçi tepkiyi temsil eder niteliktedir.
altay, türklerin anavatanıdır. karşıyaka'nın renklerinden kırmızı türklüğü, yeşil ise islam'ı temsil eder.
https://gss.gs/Lvn.png https://gss.gs/Dfs.jpeg istanbul futbol birliği adlı lige, 1905’te galatasaray ve 1908’de de fenerbahçe katılır. bu lig, 1909-1910 sezonunda “istanbul futbol kulüpleri ligi” adıyla tabanını daha da genişleterek yeniden örgütlenir ve “cuma ligi” ile “pazar ligi” olmak üzere ikiye ayrılır.
pazar liginde gayrimüslim takımlar, cuma liginde ise müslüman takımlar top koşturacaktır. ancak bu tam anlamıyla uygulanamaz.
futbol takımını 1909 yılında kuran beşiktaş, cuma ligine kabul edilmez ve istisnai olarak pazar liginde mücadele eden bir takım olur. pazar liginde, galatasaray ve fenerbahçe gibi diğer türk takımları da oynarlar.
https://gss.gs/z8P.jpg (galatasaray - fenerbahçe karşılaşmasının maç bileti / 1920'lerin başı)
https://gss.gs/LWP.jpg (1915-16, cuma ligi şampiyonu galatasaray)
bu dönem, siyasi anlamda çok karışık bir dönem olduğu için; tüm türk kulüpleri milliyetçilik misyonu edinirler. öncelikli amaç, işgal kuvvetlerinin takımlarını yenmektir. özellikle; osmanlı devleti’nin balkan savaşları’nı kaybetmesi sonrası, bu durum daha da belirginleşir.
1913 yılında oynanan bir maçta, smyrna'ya karşı fenerbahçe ve galatasaray karma bir takım çıkarır ve bu takım sahadan 2-0 galip ayrılır.
gayrimüslim takımlarında da durum farklı değildir.
birçok rum takımının bulunduğu izmir ligi'ne, 1912 yılında kurulan karşıyaka ile 1914 yılında kurulan altay, türk kulüpleri oldukları gerekçesiyle kabul edilmezler.
özellikle rumlar tarafından kurulan pera (beyoğlu) kulübü, büyük ideallerin sembolü kabul edilmiş ve bu idealleri benimseyen rumlar tarafından desteklenmiştir.
pera, mütareke ve işgal yıllarında, türk takımlarıyla yaptığı maçlara milli duyguları yansıtarak çıkar.
buna bazı maçlarda pera taraftarlarının taşkınlıkları da eklenince, bu durum maçların yarım kalmasına sebep olur.
olaylı maçların bedelini ödemekten çekinen pera oyuncuları ve yöneticileri; işgal döneminin sona ermesi ve yunan ordusunun türkiye’yi terk etmesiyle, bir avrupa turnesini bahane ederek yunanistan’a iltica ederler ve 1924 yılında atina'da aek kulübünü kurarlar.
https://gss.gs/6Qn.png istanbul ve izmir'in ardından ankara, bursa, trabzon, adana ve eskişehir gibi illerde birbiri ardına futbol kulüpleri kurulur.
"üç büyüklerin" dahil olduğu istanbul ligi bu takımları aralarına almayınca, türk idman birliği ligi gibi alternatif ve yerel ligler kurulur.
cumhuriyetten önce anadolu'da kurulan bazı türk futbol kulüpleri ise şöyledir;
1901 - black stockings fc
1901 - kadıköy futbol kulübü
1905 - galatasaray
1907 - fenerbahçe
1908 - üsküdar anadolu
1908 - beykoz
1908 - vefa
1909 - beşiktaş
1909 - progress
1910 - ankaragücü
1910 - türk idman ocağı
1911 - süleymaniye
1911 - beylerbeyi
1912 - hilal sk
1912 - karşıyaka sk
1913 - anadolu hisarı idman yurdu
1913 - türkgücü sk
1913 - altınordu idman yurdu
1914 - altay
1914 - nişantaşı
1914 - darüşşafaka
1915 - izmir idman yurdu
1919 - eyüp
1920 - muhafızgücü
1921 - kasımpaşa
1921 - trabzon idmanocağı
1922 - konya gençlerbirliği
1923 - gençlerbirliği
1923 - izmirspor
ittihatçılardan aldığı destekle, devrin en iyi futbolcularını transfer eden altınordu idman yurdu, kazandığı şampiyonluklarla döneme damga vurur.
altınordu, diğer kulüplerin aksine oyuncularını cepheye göndermez, altınordulu oyuncular askerlik görevlerini istanbul'da yerine getirirler. ittihat ve terakki'nin amacı, türk olmayan takımların karşısına güçlü bir takım çıkarmaktır. bu nedenle de oyuncularını kaybetmek istemez.
futbolun etnik amaçlarla kullanılmasında, rum takımları belirleyici rol oynarlar.
bu dönemde, istanbul’da rumlar tarafından çok sayıda takım kurulur. rumlar, anadolu’yu işgal eden yunan ordusuna gönülden bağlıdırlar.
istanbul yunan spor federasyonu'nu kurmak suretiyle, anadolu’nun yunanistan’a bağlanacağına olan inançlarını gösterirler.
rum futbolculardan oluşan strugglers fc (mücadeleciler futbol kulübü) 1908 yılında kurulur. balkan savaşı’nın çıkmasının hemen ardından, kulübün futbolcularının büyük bir kısmı yunan ordusuna katılır.
kulübün dağılma tehlikesi göstermesi üzerine, giden oyuncuların yerini ermeni gençler doldurur ve böylece kulübün dağılma ihtimali ortadan kalkar.
strugglers kulübü, etnik ayrımcılık yaptığı gerekçesiyle, mavi-beyaz olan forma rengini değiştirmesi yönünde uyarılır ancak kulüp forma rengini değiştirmeyeceğini belirtmiştir.
hatta; gerekirse ligden çekileceği tehdidinde bulunur ve ligin altıncı haftasında ligden çekilir. kulüp, 1. dünya savaşı’nın başlamasının ardından, kadrosunda bulunan ermeni oyuncuların da ayrılmasıyla dağılır.
balkan savaşları sırasında, futbol takımları arasında yapılan maçlarda da milliyetçiliğin izleri görülür. nitekim şampiyonun belli olacağı fenerbahçe - strugglers maçında, fenerbahçe’nin eksik kadrosunu tamamlamak amacıyla; galatasaray kendi futbolcularından bazılarını fenerbahçe'ye vermeyi teklif eder.
balkan savaşı’nın sonuçları, osmanlı toplumunun birçok kesimini olumsuz etkiler. buna bağlı olarak beşiktaş osmanlı jimnastik kulübü, kırmızı-beyaz olan renklerini 1913 yılında değiştirir. kulüp, kırmızı rengin yerine yas rengi olan siyahı kullanmaya başlar.
balkan savaşı sırasında bazı futbolcular, etnik aidiyetlerini öne çıkaran davranışlar sergiler. galatasaray forması giyen ve kulübün kurucu üyelerinden olan sırp futbolcu milo bakiç, galatasaray formasını üzerinden çıkarır, balkan savaşında karadağ askeri üniformasını giyer ve savaş sırasında ölür.
galatasaray da bakiç'i kurucular listesinden çıkarır.
https://gss.gs/8v9.jpg (milo bakiç / en üst, soldan üçüncü)
1920’den sonra tamamen etnik kulüp görüntüsünde olan elpis, strugglers, pera, ermeni birlik, dork, maccabi ve stella gibi takımlar; işgalci devletlerce paylaşılan osmanlı topraklarının, yeni siyasi görüntüsünü yansıtma amacı taşırlar.
bu nedenle; türk takımlarının, işgal kuvvetleri takımlarına karşı oynadığı maçlar büyük ilgiyle takip edilir. alınan her galibiyet, halkta büyük bir umuda yol açar ve milli mücadelenin güçlenmesine vesile olur.
türk kulüpleriyle, işgalci kuvvetler arasında oynanan maçlar bir hayli sert geçer. birçok oyuncu baygınlık geçirir, maçlar yarıda kalır.
bu dönemde yapılan maçlar birer milli maç havasına bürünür, sanki savaş meydanlarında alınan mağlubiyetlerin acısı, futbol sahalarında çıkarılmak istenir.
milli mücadelenin başarılı olması ve türk topraklarındaki işgalci kuvvetlerin yurttan kovulmasıyla birlikte, bu kulüpler de tarihe gömülürler. tarihe gömülen bu takımlarla beraber, milli mücadele döneminde milliyetçilik etrafında toplanan türk takımlarının, birbirleriyle olan rekabetleri de başlamıştır.
