7
futbolun anabritannica ansiklopedisindeki tanımı şöyledir: 11er kişiden oluşan iki takım arasında oynanan ve oyuncuların,şişirilmiş bir topu el ve kollarını kullanmadan rakip kaleye atmaya çalışmasına dayanan oyun.dünyada en yaygın ve en çok tutulan sporlardan biridir.
futbolun kökleri
türklerde futbol
milli eğitim bakanlığının yayınladığı futbol-teknik,taktik,eğitim,öğretim kitabına göre bu spor orta asya da türk uygarlığı ile başlamıştır.gene bu kitapta, orta asya türkleri nin günümüz futbolunu bazı kurallar eşliğinde oynadığı eski eserlerde belirtilmektedir.
la tartarie (la tartari) adlı eserinde, tsang şehrinde kız-erkek karma takımlarının futbol müsabakalarını seyreden çinli huan,şunları anlatmaktadır:
"büyük tapınakların avlularında sık sık ayak topu müsabakaları yapılır.oyun içinde topa elle dokunulmaz,ya ayak ile ya da baş ile vurulur.amaç topu rakip kaleye sokmaktır.erkekler gibi savaşmayı başaran türk kadınları,bu oyunda mahirdir."
orta asya daki türk spor şenlikleri ni kivişka da seyretmiş olan çinli song ven de şunları anlatmıştır:
"tapınaklara bağlı spor kulüpleri sık sık büyük bayramlar düzenliyorlar,üç gün üç gece süren bu bayramlarda pehlivanlar güreşir,insanlar koşar,atlar koşturulur,ok atılır ve top oynanır."
kaşgarlı mahmut, (gbkz. divan-ı lügati-t türk) ün 1.cildinde "türklerin yüzyıllar boyunca top oyununu oynadıklarını ve bu sporu nasıl yaptıklarını anlatmıştır."
türkler futbol oyununa tepük demişlerdir.türkçe deki tepmek kelimesi, bu kelimeyle ilişkilidir.
timur tarihi adlı kitapta,tepük'ün timurlenk devrinde de türkler arasında oynandığı yazılmıştır.içi hava ile doldurulmuş kuzu derileri(tulum) top olarak kullanılmış,oyun sırasında el değdirilmeden kafa ve ayak vuruşları yapılmıştır.bu oyun özellikle timur un askerleri arasında bir çeviklik idmanı olarak değerlendirilmiştir..
seyit ali ekber,478 yıl önce yazdığı hitayetname adlı eserinde futbolun türklerin milli oyunlarından olduğunu belirterek şunları yazmıştır:
"top oynamak hitay da ustalar işidir.sığır kursağından top düzmüşlerdir.topa ayakları ile vururlar,el ile dokunamazlar.kuralları çiğnemek ve daire dışına çıkmak yasaktır."
eski yunan ve roma'da futbol
eski yunan da futbol için iki farklı terim kullanılmıştır: episkiros ve harpaston. yunan şairi homeros,ünlü odesasında buna değinmiştir.
m.ö.100 yıllarında sparta da belirli kurallar içinde futbol oynanmıştır. episkiros -veya episkires- özellikle askerlerin oynadığı oyunun adıdır.bu oyun çok büyük bir topla oynanmıştır.ama temel kural günümüz futboluyla aynıdır;iki taraf topu belli bir çizgiye veya yere götürüp gol yapabilmek için çarpışır.
eski yunan daki harpaston -i.ö. 2. yüzyılda roma ya harpastum adıyla geçmiştir- günümüz futbolunun esas kaynağını teşkil eder. harpaston eski yunan da el topu anlamına gelir.harpastum un günümüz futboluna benzeyişi şundandır; oyuncular takımlarında değişik görevler alır:hücum,savunma ve destek.aynen bugün olduğu gibi...üzerinde oynanan saha her iki tarafından da işaretlenmiştir ve gol olabilmesi için karşı tarfın çizgisinden top ile geçmek gerekmektedir.
diğer milletlerde futbol
anabritannica ya göre futbol oynandığı bilinen en eski tarih,i.ö.206 yılıdır ve çin de oynanmıştır.çinliler bu oyuna tsu çu yani deriden yapılmış topa ayakla vurma demekteydiler.i.s.500 e doğru içi kılla doldurulmuş küre biçimli toplar kullanılmaya başlanmışdı.topa vurulurken ayaklar ve vücudun el ve kollar haricindeki bölümleri kullanılabiliyordu.çin de futbol aristokratların da yaptığı bir spordu.imparator sarayı nın önünde oynarlardı ve gol atmak için topu küçük bir delikten geçirmeleri gerekirdi.bu oyunlara bazen imparator da katılırdı.kadınların oynadığı futbola denizi geçen sekiz ölümsüz denmekteydi.isminden de anlaşılabileceği gibi takımlar sekizer kişiden oluşmaktaydı.
japonya da da 7.yüzyılda futbola benzeyen bir oyun oynanıyordu.
14. yüzyılda floransa da oynanan calcio (kalsiyo)(italyanca da tekme ) günümüzde de şenliklerde sürmektedir.
iskoçya da 12.yüzyıldan sonra tövbe salısı geleneksel futbol oynama günüydü.
ingiltere de futbol-modern futbolun doğuşu
ingiltere de futbol mob futbol dan (mob:ayak takımı) kaynaklanmıştır.bu spor kasaba ve köylerde festival ve tatil zamanları,örneğin tövbe salısı,oynanmaktaydı.birçok insan bu oyuna katılmaktaydı ve geleneksel bir tatil eğlencesiydi ki hala bazı köylerde oynanmaktadır.fakat yöneticiler ve üst sınıf tarafından kaba ve adi bulunmaktaydı. 1314 te, 2. edward futbolun londra da oynanmasını yasakladı ve şöyle bir bildiri yayınladı:
"şehirdeki gürültüden ve bu gürültüden kaynaklanabilecek şeytanlar yüzünden,ki bunu tanrı yasaklar,kralın adına,bu oyunun oynanmasını yasaklarız,uymayanlar tevkif edilecektir."
1389 da 2. richard futbolu tekrar yasaklar ve bunun yerine okçuluğu önerir.
16.yüzyılda ingiliz yazar stubbes, bağımlılıkların anatomisi adlı kitabında,futbolun kıskançlığa,hınca,nefrete ve düşmanlığa hatta kavgaya ve cinayete neden olduğunu belirtmiştir.
başka bir yazar 1583 te futbolun boyun,bacak ve kol kırılmalarına,burun kanamasına yol açtığını belirtmiştir ve zararlı bir faaliyet olduğunu yazmıştır.
daha sonraları,kral 2.charles futbol oynanmasını serbest bırakmıştır.hatta albemarle dükünün ve kendisinin uşakları arasında bir maç düzenlendiği anlatılır. kral 2.charles ın maça katılışı futbol tarihinde bir ilktir.
mob futbol 500 e varan oyuncuyla oynanırdı.maç genelde şehir meydanında,öğleden sonra başlardı ve akşama kadar devam ederdi.kural yoktu.maç sırasında tüm evler kepenklerini indirirdi.
1846 yılına ait bir daily news gazetesinde shrovetide maçından söz edilmiştir.anlatılana göre oyun ,yani mob futbol,bir savaştan kaynaklanır.danlar ingiltere yi işgale gelince şehirde büyük bir direnişle karşılaşırlar ve bu direniş londra dan destek gelene kadar sürer.sonuçta savaşı ingilizler kazanır.dan kumandanın kafası kesilir ve bununla futbol oynanır.anlatılana göre bu olay tövbe salısı nda gerçekleşmiştir ve sonradan tövbe salısı nda futbol oynamak gelenek haline gelmiştir.
ilk futbol federasyonu 1863 te kolej mezunu öğrenciler tarafından kuruldu.bu birliğe fa yani football association(futbol birliği) adını verdiler.bu isim günümüzde de aynen kullanılmaktadır.aynı birlik oyunun kurallarını belirledi.1881 de ise ingiltere futbol ligi kuruldu.bu arada futbol oyununa ilgi arttı,futbol sevgisi ingilizler arasında hızla yayıldı.
1884 te profesyonelleşme gündeme geldi.profesyonel futbol ligi karşılaşmaları 1888 de başladı.ingiltere den avrupa kıtasına geçen futbol zamanla bütün dünyada benimsendi.
1904 te artık futbol oldukça yaygınlaşmıştır.aynı yıl uluslararası futbol federasyonu (fifa) kurulur.futbol ilk defa ,gayri resmi de olsa, 1900 olimpiyat oyunları nda yer alır.ilk dünya kupası ise 1930 da montevideo da yapılır ve uruguay birinci olur.
(bkz: dünya futbol tarihi tff 2000)
futbolun kökleri
türklerde futbol
milli eğitim bakanlığının yayınladığı futbol-teknik,taktik,eğitim,öğretim kitabına göre bu spor orta asya da türk uygarlığı ile başlamıştır.gene bu kitapta, orta asya türkleri nin günümüz futbolunu bazı kurallar eşliğinde oynadığı eski eserlerde belirtilmektedir.
la tartarie (la tartari) adlı eserinde, tsang şehrinde kız-erkek karma takımlarının futbol müsabakalarını seyreden çinli huan,şunları anlatmaktadır:
"büyük tapınakların avlularında sık sık ayak topu müsabakaları yapılır.oyun içinde topa elle dokunulmaz,ya ayak ile ya da baş ile vurulur.amaç topu rakip kaleye sokmaktır.erkekler gibi savaşmayı başaran türk kadınları,bu oyunda mahirdir."
orta asya daki türk spor şenlikleri ni kivişka da seyretmiş olan çinli song ven de şunları anlatmıştır:
"tapınaklara bağlı spor kulüpleri sık sık büyük bayramlar düzenliyorlar,üç gün üç gece süren bu bayramlarda pehlivanlar güreşir,insanlar koşar,atlar koşturulur,ok atılır ve top oynanır."
kaşgarlı mahmut, (gbkz. divan-ı lügati-t türk) ün 1.cildinde "türklerin yüzyıllar boyunca top oyununu oynadıklarını ve bu sporu nasıl yaptıklarını anlatmıştır."
türkler futbol oyununa tepük demişlerdir.türkçe deki tepmek kelimesi, bu kelimeyle ilişkilidir.
timur tarihi adlı kitapta,tepük'ün timurlenk devrinde de türkler arasında oynandığı yazılmıştır.içi hava ile doldurulmuş kuzu derileri(tulum) top olarak kullanılmış,oyun sırasında el değdirilmeden kafa ve ayak vuruşları yapılmıştır.bu oyun özellikle timur un askerleri arasında bir çeviklik idmanı olarak değerlendirilmiştir..
seyit ali ekber,478 yıl önce yazdığı hitayetname adlı eserinde futbolun türklerin milli oyunlarından olduğunu belirterek şunları yazmıştır:
"top oynamak hitay da ustalar işidir.sığır kursağından top düzmüşlerdir.topa ayakları ile vururlar,el ile dokunamazlar.kuralları çiğnemek ve daire dışına çıkmak yasaktır."
eski yunan ve roma'da futbol
eski yunan da futbol için iki farklı terim kullanılmıştır: episkiros ve harpaston. yunan şairi homeros,ünlü odesasında buna değinmiştir.
m.ö.100 yıllarında sparta da belirli kurallar içinde futbol oynanmıştır. episkiros -veya episkires- özellikle askerlerin oynadığı oyunun adıdır.bu oyun çok büyük bir topla oynanmıştır.ama temel kural günümüz futboluyla aynıdır;iki taraf topu belli bir çizgiye veya yere götürüp gol yapabilmek için çarpışır.
eski yunan daki harpaston -i.ö. 2. yüzyılda roma ya harpastum adıyla geçmiştir- günümüz futbolunun esas kaynağını teşkil eder. harpaston eski yunan da el topu anlamına gelir.harpastum un günümüz futboluna benzeyişi şundandır; oyuncular takımlarında değişik görevler alır:hücum,savunma ve destek.aynen bugün olduğu gibi...üzerinde oynanan saha her iki tarafından da işaretlenmiştir ve gol olabilmesi için karşı tarfın çizgisinden top ile geçmek gerekmektedir.
diğer milletlerde futbol
anabritannica ya göre futbol oynandığı bilinen en eski tarih,i.ö.206 yılıdır ve çin de oynanmıştır.çinliler bu oyuna tsu çu yani deriden yapılmış topa ayakla vurma demekteydiler.i.s.500 e doğru içi kılla doldurulmuş küre biçimli toplar kullanılmaya başlanmışdı.topa vurulurken ayaklar ve vücudun el ve kollar haricindeki bölümleri kullanılabiliyordu.çin de futbol aristokratların da yaptığı bir spordu.imparator sarayı nın önünde oynarlardı ve gol atmak için topu küçük bir delikten geçirmeleri gerekirdi.bu oyunlara bazen imparator da katılırdı.kadınların oynadığı futbola denizi geçen sekiz ölümsüz denmekteydi.isminden de anlaşılabileceği gibi takımlar sekizer kişiden oluşmaktaydı.
japonya da da 7.yüzyılda futbola benzeyen bir oyun oynanıyordu.
14. yüzyılda floransa da oynanan calcio (kalsiyo)(italyanca da tekme ) günümüzde de şenliklerde sürmektedir.
iskoçya da 12.yüzyıldan sonra tövbe salısı geleneksel futbol oynama günüydü.
ingiltere de futbol-modern futbolun doğuşu
ingiltere de futbol mob futbol dan (mob:ayak takımı) kaynaklanmıştır.bu spor kasaba ve köylerde festival ve tatil zamanları,örneğin tövbe salısı,oynanmaktaydı.birçok insan bu oyuna katılmaktaydı ve geleneksel bir tatil eğlencesiydi ki hala bazı köylerde oynanmaktadır.fakat yöneticiler ve üst sınıf tarafından kaba ve adi bulunmaktaydı. 1314 te, 2. edward futbolun londra da oynanmasını yasakladı ve şöyle bir bildiri yayınladı:
"şehirdeki gürültüden ve bu gürültüden kaynaklanabilecek şeytanlar yüzünden,ki bunu tanrı yasaklar,kralın adına,bu oyunun oynanmasını yasaklarız,uymayanlar tevkif edilecektir."
1389 da 2. richard futbolu tekrar yasaklar ve bunun yerine okçuluğu önerir.
16.yüzyılda ingiliz yazar stubbes, bağımlılıkların anatomisi adlı kitabında,futbolun kıskançlığa,hınca,nefrete ve düşmanlığa hatta kavgaya ve cinayete neden olduğunu belirtmiştir.
başka bir yazar 1583 te futbolun boyun,bacak ve kol kırılmalarına,burun kanamasına yol açtığını belirtmiştir ve zararlı bir faaliyet olduğunu yazmıştır.
daha sonraları,kral 2.charles futbol oynanmasını serbest bırakmıştır.hatta albemarle dükünün ve kendisinin uşakları arasında bir maç düzenlendiği anlatılır. kral 2.charles ın maça katılışı futbol tarihinde bir ilktir.
mob futbol 500 e varan oyuncuyla oynanırdı.maç genelde şehir meydanında,öğleden sonra başlardı ve akşama kadar devam ederdi.kural yoktu.maç sırasında tüm evler kepenklerini indirirdi.
1846 yılına ait bir daily news gazetesinde shrovetide maçından söz edilmiştir.anlatılana göre oyun ,yani mob futbol,bir savaştan kaynaklanır.danlar ingiltere yi işgale gelince şehirde büyük bir direnişle karşılaşırlar ve bu direniş londra dan destek gelene kadar sürer.sonuçta savaşı ingilizler kazanır.dan kumandanın kafası kesilir ve bununla futbol oynanır.anlatılana göre bu olay tövbe salısı nda gerçekleşmiştir ve sonradan tövbe salısı nda futbol oynamak gelenek haline gelmiştir.
ilk futbol federasyonu 1863 te kolej mezunu öğrenciler tarafından kuruldu.bu birliğe fa yani football association(futbol birliği) adını verdiler.bu isim günümüzde de aynen kullanılmaktadır.aynı birlik oyunun kurallarını belirledi.1881 de ise ingiltere futbol ligi kuruldu.bu arada futbol oyununa ilgi arttı,futbol sevgisi ingilizler arasında hızla yayıldı.
1884 te profesyonelleşme gündeme geldi.profesyonel futbol ligi karşılaşmaları 1888 de başladı.ingiltere den avrupa kıtasına geçen futbol zamanla bütün dünyada benimsendi.
1904 te artık futbol oldukça yaygınlaşmıştır.aynı yıl uluslararası futbol federasyonu (fifa) kurulur.futbol ilk defa ,gayri resmi de olsa, 1900 olimpiyat oyunları nda yer alır.ilk dünya kupası ise 1930 da montevideo da yapılır ve uruguay birinci olur.
(bkz: dünya futbol tarihi tff 2000)
