diğer ülkelere benzer şekilde italya'nın futbolla tanışması da ingilizler vasıtasıyla olur. (bunlar ülkenin liman şehirlerine gelen ingiliz denizcilerdir.)
fakat ilk italyan kulübünü kuran kişi edoardo bosio'dur.
(en sağdaki)
https://gss.gs/7Wj.jpg bosio, ingiltere'de tekstille uğraştıktan sonra memleketine döner. gelirken yanında futbol topu getirmeyi de ihmal etmez.
1880'lerin sonuna doğru "torino football and cricket club"ı kurar ki bu kulüp sonradan kurulan "nobili torino"yla birleşip "ınternazionale torino" olur.
https://gss.gs/d4h.jpg ülkedeki milliyetçi akımın etkisiyle de beraber italyanlar futbola 1909'dan itibaren futbol değil "calcio" demeye başlarlar. calcio'nun kelime anlamı "tekme" aslında.
peki bunu neye dayandırırlar? futbolu aslında kendilerinin icat ettiğini düşünüyorlardır.
"calcio fiorentino" ya da "calcio storico" denen ve yüzlerce yıldan beri oynanagelen şu oyun bu teorinin dayanağıdır:
https://www.youtube.com/watch?v=1_bMrTysuJs tekrar konuya dönelim. 1893'te ingiliz konsolosluk çalışanları tarafından ingilizlerden başkasının oynamadığı "genoa cricket and football club" kurulur. günümüzdeki genoa işte.
(gianni brera'nın notları arasında bulunan kulübün kuruluş anayasası.)
https://gss.gs/gn2.jpg ülkedeki kurallara uygun ilk maç 6 ocak 1898'de genoa ve football club torinese arasında oynanır. 250 küsur seyircinin izlediği maçtan 100 liretlik tribün geliri elde edilir.
polislerin de görevlendirildiği bu maç için hakeme 2,5 liret ödenir.
maçı torino ekibi kazanır.
mayıs 1898'de kurulalı 3 ay olan italyan futbol federasyonu, torino'da ilk italyan futbol şampiyonasını düzenler. 3 torino takımı + genoa'nın katıldığı ve bir gün süren şampiyonayı genoa kazanır ve tarihin ilk scudetto'sunu (italyan futbol şampiyonluğu) kazanır.
https://gss.gs/cxV.jpg torino'da bu şampiyona düzenlenirken italya'nın geri kalanında ayaklanmalar var bu arada. floransa'da milano'da falan kan gövdeyi götürüyor. detaylar aşağıda.
https://en.wikipedia.org/wiki/1898_in_Italygenoa'da ingiliz gemicileri için doktorluk yapan james richardson spensley'nin önderliğindeki genoa 1900, 1902, 1903 ve 1904'te de şampiyon olmayı başarır.
spensley takımın kalecisidir.
https://gss.gs/8N7.jpg tabii sonraki şampiyonalar ilki gibi olmaz. 1899'daki 3 gün, 1900'daki 20 gün sürer çünkü artık diğer şehirlerde de kulüpler kurulmaya başlanır.
juve ise agnelli gibi kodamanlar tarafından finanse edilen massimo d'azeglio lisesi öğrencileri tarafından 1897 sonbaharında kurulur.
https://gss.gs/lct.jpg yukarıdaki pembe formaların hikayesi de ilginç bu arada.
https://twitter.com/.../1154415646450622464 milan ise 1899'da milanolu sanayiciler tarafından kurulur ki 1901'de ilk şampiyonluklarını kazanırlar. onların tarihine baktığımızda da yine bir ingiliz olan helbert kiplin ön plana çıkıyor.
https://gss.gs/Gty.jpg kiplin sonrası dönemde milan'da italyan futbolculardan yana bir tavır hakim oluyor ve bu yüzden kulüp içinde bir tartışma yaşanıyor. bu tartışma o kadar şiddetli ki iş bölünmeye kadar gidecek.
1908'de milan kulübünden kopan 44 kişi inter'i kurar. elebaşları bir ressamdır: giorgio muggiani. kulübün ilk logosunu da o tasarlar zaten.
(soldan ikinci)
https://gss.gs/YQJ.jpg adından da anlaşılacağı gibi inter, milan'dan kaçan anti-milliyetçi üyeler tarafından kuruluyor ve mottoları şu:
"bize renklerimizi bu harika gece veriyor. yaldızlı mavi yıldızların fonunda simsiyah gökyüzü. bize 'internazionale' denilecek çünkü biz yeryüzünün kardeşleriyiz."
https://gss.gs/x9h.jpg tekrar mevzuya dönelim. görüldüğü üzere sapır sapır kulüpler kurulmaya başlanıyor ama kimi zengin kimi fakir. zengin kulüplerde yabancı futbolcular var genelde ve adamlar futbolu biliyor. çok güçlü duruma geliyorlar.
sadece bu da değil elbette. yabancı oyuncular genel olarak istenmiyor o sıralarda. birazdan açarım bunu da.
işbu sebeplerden federasyon 1907'den sonra ligi ikiye bölüyor.
1- italyan şampiyonası: sadece italyanların oynamasına müsaade edilen ve kazananın "italyan şampiyonu" olup "coppa buni"yle ödüllendirildiği lig.
https://gss.gs/7CC.jpg 2- federal şampiyona: italya'da yaşamaları şartıyla yabancı futbolcuların da oynamasına müsaade edilen ve kazananın "federal şampiyon" olup "coppa spensley" ile ödüllendirildiği lig.
https://gss.gs/5y3.jpg genoa, torino, milan vs. federasyon'un bu kararını protesto amacıyla iki turnuvaya da katılmıyor o sene. italyan şampiyonasını pro vercelli, federal turnuvayı ise juve kazanıyor ama federasyon sonradan juve'nin şampiyonluğunu yok sayıyor. çünkü asıl rakipleri bir nevi grevdeler.
federasyon 1909'da yine aynı şekilde iki ayrı lig düzenliyor. büyükler, yabancıların da oynayabildiği "federal şampiyonayı" asıl lig yapmak istedikleri için bu defa protestoyu sadece italyan şampiyonasıyla sınırlı tutuyorlar.
şimdi olaya bak :)
bu defa federal şampiyonayı pro vercelli, italyan şampiyonasını juve kazanıyor. yani bir önceki sezonun tam tersi.
ama büyüklerin yaptığı boykot işe yarıyor ve federasyon bu defa da sadece federal lig şampiyonluğunu kabul ediyor.
olan yine juve'ye oluyor tabii. üst üste iki sene yanlış (!) turnuvada şampiyon olduğu için iki şampiyonluğu berhava oluyor.
tam bir çöl-kutup ayısı-bahtsız bedevi meseli.
https://gss.gs/BtO.jpg federasyon 1909-1910 sezonunda yine akıllanmıyor ve şöyle bir şey yapıyor: format, lig formatı. toplam 9 takım var. içeride ve dışarıda maç yapıyorlar... hepsi iyi güzel ama diyorlar ki ligi kazanana "federal şampiyon" diyeceğiz, sadece italyan oynatan 4 takımdan en iyisine ise "italyan şampiyonu" diyeceğiz.
o sezon "federal şampiyon" inter, italya şampiyonu ise pro vercelli oluyor ama federasyon sonradan pro vercelli'nin kazandığı şampiyonluğu yok sayıyor.
https://www.legaseriea.it/...rie-a/roll-of-honourartık açabilirim. görüldüğü üzere ülkede derinden derine bir zenofobi yeşeriyor çünkü zaten tee ne zaman birlik olabilen ülkeyi bir arada tutmak için pompalanan kuvvetli bir milliyetçilik var ve italyan olmamak hiç de muteber bir durum değil o sıralarda.
bu durumdan en çok da yabancılara karşı dostane tutumlarından dolayı inter ve genoa etkileniyor.
misal babası isviçreli, annesi italyan ermanno aebi adlı acayip kaliteli bir futbolcusu var inter'in ama insanlar bu adamın futbolundan çok italyan mı isviçreli mi olduğunu tartışıyor o günlerde.
https://gss.gs/WOR.jpg federasyon'a gelince, ana merkezi milan ve torino'da olsa da her şehirde karargahı var ve tutumu bölgeden bölgeye göre değişiklik gösterebiliyor.
akabinde yeni takımların da katılımıyla nba'deki gibi bölgelerin en iyilerinin final-four oynayacağı bir sisteme geçiliyor falan filan...
araya ı. dünya savaşı giriyor zaten... derken geliyoruz 1921-22 sezonuna.
artık taşından toprağından takım fışkıran bir ülke italya. misal 1919-1920 sezonuna bakalım:
https://en.wikipedia.org/wiki/1919–20_Prima_Categoria
büyük kulüpler bununla ilgili bir düzenleme (takım sayısının azaltılması) istiyorlar ama federasyon bunu reddediyor. buna kızan büyükler kendi federasyonlarını kuruyor: confederazione calcistica ıtaliana.
velhasıl 1921-1922 sezonunda iki ayrı federasyon iki ayrı lig düzenliyor. fıgc tarafından düzenleneni novese, cıc tarafından düzenleneni pro vercelli kazanıyor.
şu an ikisinin şampiyonluğu da geçerli sayılıyor.
https://gss.gs/7Mk.jpg ertesi sezon büyüklerin istediği oluyor ve fıgc takım sayısını azaltıyor.
1926'da kuzeyden 17, güneyden 3 takımın katılımıyla oluşturulan turnuva 10'ar takımlık 2 gruba bölünüyor.
1926-27 sezonunda şike yaptığı ortaya çıkan torino'nun şampiyonluğu elinden alınıyor.
https://gss.gs/74l.png bu arada artık faşizm ülkeyi ele geçirmiş durumda. misal bologna'nın kazandığı bir 1925 şampiyonluğu var ki evlere şenlik ve buralara sığmaz. kulübün o zamanki hamisi, mussolini'nin kankası leandro arpinati önderliğindeki faşistler genoa'yla oynanan şampiyonluk play-off maçında sahaya inip kornere giden topu gol olarak saydırıyorlar mesela...
inter'den komünizmi çağrıştırdığı gerekçesiyle ismini değiştirmesi isteniyor ve kulübün adı "associazione sportiva ambrosiana" oluyor.
https://gss.gs/xH8.png ...
mussolini'nin 1922'de iktidara gelmesi ve faşizmin iyice dallanıp budaklanmasıyla birlikte italyan futbolu tamamen bu ideolojinin sultası altına girer.
arpinati'den bahsetmiştim.
(mussolini'yle)
https://gss.gs/4DS.jpg futbol tamamen bu herifin kontrolü altına geçer ki kendisi faşistin tillahıdır ve bologna'lıdır; zaten yine önceki flood'da bologna'yı nasıl şampiyon (!) yaptığından da bahsetmiştim.
bologna'ya başka bir güzellik daha yapar ve federasyonun merkezini torino'dan oraya taşır.
1926'daysa "carta di viareggio" adı altında bir düzenleme getirir italyan futboluna.
bu tüzüğün iyi yanı şudur ki artık italyan futbolu tamamen profesyonel hale gelmiştir. futbolcular ve hakemler artık sadece futbolla ilgilenip geçimlerini oradan sağlayabilecektir.
https://gss.gs/K8c.jpg kötü ve faşistçe olan yanıysa yabancı futbolcu oynatmanın "tamamen" yasaklanmasıdır.
o esnada italya'da oynayan ve çoğunluğu macar/avusturyalı olan 80 küsur yabancı 2 sene içinde peyder pey işsiz kalır. kimi memleketine döner kimi italya'da hoca olarak kalır.
yasağın esnetilmesi uzun sürmez. "oriundo" denen ve yabancı ülkelerde doğup büyümesine/yaşamasına karşın italyan kökenli olan kişilerin oynayabilmesine izin çıkar.
bunun mimarı mussolini'den bizzat ricacı olan juve başkanı edoardo agnelli'dir. (mevcut başkan andrea'nın dedesi)
https://gss.gs/hmx.jpg agnelli hatrı kırılacak biri değildir. o yıllarda italya'da üretilen her 10 arabadan 9'u onun fabrikalarından çıkmaktadır.
onun ve sonrasında oğullarının, torunlarının nüfuzu ve bunu juve lehine sık sık kullanmaları juve'yi italya'nın en nefret edileni yapar.
diğer büyüklerin de başı kel değildir tabii. şu an inter'le özdeşlese de pirelli imparatorluğunun ikinci kuşağından piero pirelli, milan'ı ihya etmektedir. 1909-28 arası kulübe başkanlık yapar ve 1926'da açılan san siro onun eseridir.
https://gss.gs/2dE.jpg https://gss.gs/hxA.jpg inter ise senator borletti adlı bir başka kodamanın kanatları altındadır.
https://gss.gs/XF9.jpg ikinci dünya savaşı'na yaklaşırken faşistlerin yahudi karşıtı politikaları futbola da sirayet eder elbette.
"manifesto della razza" yani "ırksal manifesto" adıyla 1938'de ilan edilen ve yahudilere karşı ayrımcılığı kanunlaştıran bir manifesto buna yol açar.
https://gss.gs/XPt.jpg bu manifestodan ilk ve ne çok etkilenenlerden biri macar futbol adamı egri erbstein olur.
bakınız, bu adamın hayatından iki ciltlik roman ve güzel bir steven spielberg filmi olabilir.
https://gss.gs/82t.jpg (aslında faşistlerin ona ikinci darbesidir bu manifesto çünkü ilki, futbolculuğu bırakmasına sebebiyet veren demin bahsettiğim "carta di viareggio"dur.)
1938'den sonra italya'daki hayatı zehir olan (yahudi diye kızını okula bile gönderemiyor) ve görece ılımlı torino'ya giden erbstein çareyi hollanda'ya kaçmakta bulur ama oraya giderken naziler, trenin hollanda'ya girmesine müsaade etmez.
oradan macaristan'a kaçar. zamanın torino başkanı ferruccio novo'nun yardımıyla italya'daki ailesini de oraya getirmeyi başarır. fakat 1944'te nazilerin budapeşte'ye girmesiyle toplama kampına yollanır.
oradan auschwitz'e nakledilecekken bir şekilde oradan kaçar. nereye?
italya'ya.
ferruccio novo savaş sonuna kadar onu ve ailesini saklar.
(novo)
https://gss.gs/62l.jpg savaş biter. tekrar torino'da görev alır.
ve de "grande torino"yu yaratır. 45-46, 46-47 ve 47-48 sezonlarında şampiyonluğa ambargo koyan o takım aynı zamanda harika bir ofansif futbol oynamaktadır ve avrupa'nın en iyi futbolcusu olarak gösterilen valentino mazzola'ya sahiptir.
48-49 sezonunda da şampiyonluğa koşan takımın tek yıldızı o değildir üstelik. şöyle ki italya milli takımı'nın ilk 11'inin 10 tanesi torino'dan seçilmektedir.
neyse...
benfica kaptanı ve mazzola'nın yakın dostu jose ferreira'nın jübilesi için portekiz'e uçarlar.
(mazzola)
https://gss.gs/9zo.jpg dostane şekilde geçen maçı benfica 4-3 kazanır. futbolcular maç sonunda güler, eğlenir, formalarını değiş tokuş ederler.
https://www.youtube.com/watch?v=mBszdvKrxZo dönüş vakti gelmiştir.
kazanılacak bir şampiyonluk daha vardır ve ikinci inter'le aralarındaki puan farkı da 6'dır.
hatta takım olarak, inter'e yenilmezlerse lizbon'a gitmeye karar vermişler, lizbon seyahatinden 4 gün önce oynanan inter maçı da -maalesef ki- 0-0 bitmiştir.
4 mayıs 1949'da lizbon'dan torino'ya seyahat eden uçak hava muhalefeti nedeniyle şehre çok yakın superga tepesi'ne çarpar ve paramparça olur. kazadan kimse kurtulamaz. koskoca grande torino o gün yok olur. erbstein de o uçaktadır.
(benfica maçından önce. en sağdaki erbstein)
https://gss.gs/9ht.jpg kalan maçlara rezerv takımıyla çıkan torino şampiyon olur olmasına ama bir daha kendini toplayamaz. bu kaza hem onları hem de italyan futbolunu derinden etkiler.
https://gss.gs/01i.jpg milli takım, 1950 brezilya dünya kupası'na futbolcuların performansını yerlerde süründürecek olan 2 haftalık bir gemi yolculuğuyla gider mesela. zaten 1970'e kadar ilk turu bir kez bile geçemezler.
derler ki eğer o takım yok olmasa avrupa futbol tarihi bambaşka olurdu.
bunu bilmek imkansız tabii...
https://gss.gs/E36.jpg 
