236
2020 yili kasim ayi itibariyle 10 lira sinirini kirmis gecirmis kurdur. mesele 10 lira 20 lira 30 lira olmasi degildir aslinda. hatta 1 lira olmasi da degildir. aciklayayim.
bir ulkede kapali bir ekonomi yoksa, diger ulkelerin para birimleri karsisinda, o ulkenin para birimini takip etmek kadar normal birsey yoktur. cunku uretirsin, satarsin, alirsin, verirsin. ithal edersin, ihrac edersin. ulkeler arasında geciskenlik her daim vardir para konusunda. beni euro kuru ilgilendirmiyor, beni doviz kurlari alakadar etmiyor diyen insan ya ekonomi anlaminda zir cahildir, ya da kotu niyetlidir. zir cahil olmasini tercih ederim zira deriz ki yahu dunyadan haberi yok, olsun ne yapalim bu da boyle bir insan. ama kotu niyetliyse o zaman baska seyler devrededir, buraya girmeyecegim, sonra bana da girebilir mesele.
neyse gelelim bastaki argumanimi aciklamaya. diyelim ki bir ulkede, dunyada rezerv para birimi olarak kullanilan yabanci paralarin degeri surekli oynuyorsa, bir asagi bir yukari gidiyorsa, ya da surekli artiyorsa ya da farketmez surekli düşüyorsa o ulkedeki carklar mutlaka yavaşlar. hatta durur.
mal ihrac eden kimseler önünü goremez. mal ithal eden kimseler önünü goremez. cunku bugun 2 birim olan urun yarin 5 lira da olabilir 1.5 lira da olabilir. aldim, urettim, sattim diye birsey yok. bu kadar basit degil. bir devinim, bir sureklilik mevcuttur. anlik olarak hesaplamalar degisiyorsa o ülkede istikrar yoktur. ayni su anda bizde oldugu gibi. ama bu boyle olmamalidir. birden firlasa isterse 25 lira olsun 1 euro, diyelim 5 yil boyunca ortalama 25 lira olursa, 24.98 - 25.02 gibi, boyle cok fark yapmayacak sekildeyse iste o ulkede istikrar vardir. piyasa bir sekilde basta kaosta bulsa da kendini, zamanla dengeye oturacaktir. sonucta serbest piyasada mutlaka denge vardir. uretenler, ihrac edenler, ithal edenler önünü gorecektir. ona gore kredi cekecektir. yatirim yapmaya devam edecektir. cunku bilecektir ki 6 ay sonra odemeleri geldiginde de mallarinin endeksli oldugu para birimi sabit. ona gore hesap hatasi ya da noksani olmayacağıni bilecektir.
ama bu sekilde surekli bir oynaklik varsa, bir gun %4 artip, oteki gun %2 azaliyorsa, sonra 1 ay boyunca %10 artip, oteki ay %3 dusuyorsa, veyahut da yilbasi ile yilsonu arasindaki fark %20-30lara cikmissa ve hala daha ne olacagi kestirilemiyorsa, neredeyse ithalle ilişkili olmayan bir sektor bulunmadigi icin, aldigi mallarin fiyati degisecek, satsa bir türlü satmasa bir türlü, satsa dusuk maliyetten satacak ama uretim icin yeniden mal alacağı icin daha yuksek fiyattan alacak, gerekirse karini birakacak, gerekirse zarar edecek. stabil olsa der ki, "seneye su metodu denerim kara gecerim ama piyasada kalirim". ama tabii durum stabil falan degil. belirsizlik var. e satmasa piyasada mal bulunmayacak, insanlar alternatiflere ya da rakip isletmelere kayacak vs vs. bir suru senaryo yazabilirim bununla alakali. ama temel olarak ozetlersek otomatikman istihdam etkilenecek. enflasyon etkilenecek. yabanci yatirimci yine gelmeyecek. cunku atiyorum 1milyon dolarini ya da eurosunu turk lirasina cevirip yatirim yaptiginda yil sonunda kar etmesi icin %70-80 oraninda ya da belki %100 oraninda kar elde etmesi gerekecek. cunku normal sartlar altinda %30 bandinda karla is yapsa ve o yatirdigi parayi ertesi sene cekmeye kalksa eline 700-800 bin dolar ya da euro gececek. adam reel olarak fakirlesti. gecmis olsun. aptal mi ya adam, ne isi var zarar edeceği yerde.
simdi bu oynakligi durdurmak icin ciddi miktarda (minimum 800 baz puan) faiz artirma secenegi kaliyor önümüzde. yani elimizde kalan tek alternatif diyeyim, icinde bulundugumuz durum anlaminda. ama o da cozum degil. cunku yine belirsizlik hakim. zira direkt yatirimlara ve istihdama negatif etkisi olacak. tabii mutlaka zamanla dengeye oturacaktir ama senin devlet olarak bu dengeye gelene kadar bir miktar savusturacagin likidite de yok. bak yine belirsizlik. bak yine istikrarsızlık.
basta da dedigim gibi turk lirasi asiri değerliymis ya da asiri degersizmis falan bu asil mesele degil. asil mesele istikrar! yani paranin degerinin sabit olmasi. daha dogrusu stabil olmasi. yilbasi ile yilsonu arasindaki kur farkinin minimum seviyede olmasi. vatandasin onunu gorebilmesi, yerli ya da yabanci yatirimcinin garanti bir sekilde is yapabilmesi icin kurun artik durulmasi gerekiyor. cunku adam gelecek az once de bahsettigim gibi 1 milyon euro'yu yatıracak, isletecek is yapacak uretecek, diyelim %30 kar etti, ertesi sene 1.3 milyon euro varligi olacak. neden? cunku turk lirasinin degeri stabil.
dipnot vereyim, buradan sabit doviz kuru iyidir dedigim sakin anlasilmasin. o bambaska bir garabet. devlet kuru 3 lira yaparken kapalicarsi'da 25 liradan islem gorur. sonra ne olur? eximbanktan 3 kurusa aldigi dolari serbest piyasada yuksekten satip sebepsiz ve ahlaksizca zenginlesen siyasetciler peydah olur. gecmiste oldu. ihracatciyim ayagina sirket kuran doviz indiragandisi yapan haysiyetsiz ne siyasetciler gordu bu gozler. neyse konumuz bu degil tabii ki.
bundan futbol kulupleri de cokca etkileniyor. yilbasinda butce yapiliyor, yilsonuna hedeflerle giriliyor. nereye bakiyor? hukumetin kur hedefine. merkez bankasinin kur hedefine. mecburen guvenmek zorunda. cunku onlarin isi bu. ama bu arkadaslar asli gorevlerini yapmamislar, kura falan bakmamislar, artik nereye baktilarsa. sonra? yilsonu geliyor hedef medef yok, bam bam bam! bi bakiyor yaptığı butce normalden %25 ila %50 sapmis. sonra ffp! e gidiyor savunma yapmaya diyor ki, arkadas ben sene basinda butce yaparken kullandigim hedef veriler bunlar. resmi rakamlar. ben de ona gore alisveris yaptim. ama boyle boyle oldu. uefa ne diyor? hadi abicim bekleme yapma, senin istikrarli bir kur politikasi olmayan bir ulkede yapacagin sey futbol degil kumda oynamak. hadi bakalim, caktim cezayi 2 yil ugrama buralara.
neyse, genel itibariyle olayi ozetledim. biraz uzun oldu, teknik kavramlara girmeden basitlestirdim ki herkes yararlansin. hatasi kusuru varsa yesili yakan arkadaslara minnettar olurum. beraberce duzeltir, referans veririm.
edit: imla, noktalama.
edit: buradan sonraki kisim hem ekleme, hem kendime hem de favlayanlara ek bilgi olsun diyedir.
kurların seyrinde 15 önemli faktör
1 türkiye’nin risk primi en önemli göstergelerden biri. 5 yıllık kredi risk priminde meydana gelebilecek düşüş sermaye girişi ve kurun gerilemesi için önemli bir gösterge.
2 yurt içi yerleşiklerin döviz mevduatı 234 milyar dolar. bundaki azalma izlenecek. ters dolarizasyonun başlayıp başlamadığına bakılacak.
3 enflasyon oranları takip edilecek. enflasyon arttıkça reel getiri ihtiyacı güçlenmekte ve yatırımcı dolara yönelmekte.
4 tcmb rezervlerini artırmaya çalışacak. bu nedenle kurdaki geri çekilmeleri takip edecek.
5 ihracat ağırlıklı çalışan şirketler için kurdaki fiyat artışlarından çok kur oynaklığının azalması önemli. kurda fiyat istikrarının sağlanıp sağlanamadığı izlenecek.
6 küresel bazda dolara talep takip edilecek. dxy endeksi izlenecek.
7 ticaret savaşları kur savaşlarını da gündemde tutacak.
8 pandemiye ilişkin gelişmeler izlenecek. olası olumsuz gelişmeler sıçramalara neden olabilecek.
9 döviz kaynakları takip edilecek: 1)ihracat 2)turizm gelirleri 3)işçi dövizleri 4)doğrudan yatırım 5)sıcak para akışı.
10 dış politikadaki gerilimler kurun seyri üzerinde etkili olacak. avrupa birliği, kıbrıs / doğu akdeniz, caatsa yaptırımları, halkbank’a ilişkin gelişmelerin seyri takip edilecek.
11 2018 ve 2020 kur şokları, pandemi dönemi yatırımcıların olağanüstü dönem davranışı geliştirmelerine neden oldu. bu nedenle kurdaki yükselişin aynı ivme ile devam edeceğine dair oluşan algı hemen kırılmayacaktır.
12 küresel bazda korku endeksi vix 2008 krizindeki seviyelere yani 66’lara yükseldikten sonra 21,53’e geriledi. korku endeksinde yaşanabilecek sıçramalar kur üzerinde etki gösterecektir.
13 dünyada tahvil faizleri tarihi dip seviyelerini gördü. negatif getirili tahvil stoku tüm zamanların zirvesine çıktı. borsalar, altın ve kripto paralar zirve yaptı. varlık dağılımları arasındaki bu uçurumlar 2020 yılında farklılaşabilir.
14 küresel bazda merkez bankalarının adımları takip edilecek.
15 kredi kuruluşlarının yıl içerisindeki not değerlendirmeleri önemli olacak. 2021’in her aylık enflasyon oranı ve faiz toplantısı ilgi ile izlenecek.
